Composteren: oude kennis, nieuwe toekomst

Composteren is tegelijk erfgoed en innovatie: een oude praktijk die vandaag verrassend actueel en toekomstgericht blijkt. Water & Land lanceert een nieuwe reeks podcasts en filmpjes over het erfgoed van composteren. Samen met boeren, onderzoekers en terreinbeheerders gaan we op zoek naar de lange traditie én de actuele betekenis van deze eeuwenoude praktijk. Composteren blijkt niet alleen een beproefde landbouwtechniek, maar ook een vorm van immaterieel erfgoed die vandaag verrassend veel toekomst in zich draagt.

Podcasts: stemmen uit onderzoek en praktijk

In de podcast Compost: van vergeten kennis naar levende toekomst schetst Kristof Van Stichelen (VLACO) hoe composteren op alle schaalniveaus van betekenis is. “Gezonde bodems zijn net zo belangrijk voor het leven op aarde als schone lucht en proper water. Door compost te maken en te gebruiken, creëren we vruchtbare bodems met meer biodiversiteit en minder nood aan chemische meststoffen.”

Dat idee sluit nauw aan bij de ervaring van boeren op het terrein. Joost Eens (bio-boerderij Oogstappel) benadrukt hoe vanzelfsprekend composteren voor hem is: “Wij doen niks nieuw. De ideeën en technieken zijn zaken die volgens mij nog bij heel veel landbouwers gewoon aanwezig zijn.” Ook wetenschappelijk gezien is de praktijk diep verankerd in de het verleden, legt Koen Willekens (ILVO) uit: “Zolang de mensheid aan landbouw doet, zal er altijd op een of andere manier aan composteren gedaan zijn.” Een oude praktijk, die nu heel wat technologische vernieuwing kent. Al blijft praktijkervaring belangrijk, vervolgt Koen: “Het blijft een kwestie van goed kijken, voelen en ruiken om het juist te doen.”

De tweede podcast, Leven in de bodem. Compost als hulpmiddel, zoomt uit naar het bredere perspectief van bodemkwaliteit. Annemie Elsen (Bodemkundige Dienst België) wijst op de traagheid waarmee herstel verloopt: “Van een goede bodemkwaliteit naar een slechte bodemkwaliteit gaan is een heel snel en makkelijk proces. Omgekeerd is het vaak een werk van lange adem.” Daarbij spelen landbouwers een cruciale rol, zegt Jerome Rops (Boerennatuur): “Het is een vicieuze cirkel die we moeten doorbreken. Dat kan alleen door het koolstofgehalte van de bodem op te krikken en het bodemleven te stimuleren.” En uiteindelijk draait het allemaal om het voeden van dat bodemleven, benadrukt Ruben Staar (Nederlands Openluchtmuseum): “Als je compost of mest in de grond brengt, voed je eigenlijk het bodemleven – bacteriën, schimmels, wormen. Wat zij achterlaten, dat is de voeding voor de plant.”

Reportages: praktijken in beeld

Naast de podcasts zijn er ook boeiende filmpjes die de praktijk documenteren. Ze laten zien hoe boeren met composteren experimenteren, en hoe samenwerking met natuurorganisaties nieuwe kansen opent. Op ’t Sierveld in Mechelen (Nederlands-Limburg) kijken de boeren met de microscoop naar hun eerste mestcompost. Boer Yves Janssen: “Wat voor organismen zitten daarin? Hoe actief is die biologie? In één eetlepel aarde zitten een miljard micro-organismen, waarvan we waarschijnlijk de helft nog niet eens kennen. Die kennis kan ons helpen om bodems sterker en weerbaarder te maken.” Zijn partner Iris Claessens benadrukt de waarde van erfgoed: “Door historische kaarten te bekijken, zien we hoe bewust boeren vroeger met hun landschap omgingen. Dat geeft ons vandaag inzichten om veerkrachtiger te werken.”

Op De Dobbelhoeve in het Antwerpse Schilde werken landbouwers en Natuurpunt samen rond compostering van natuurmaaisel. Boer Piet De Bolle merkt de effecten: “De compost wordt bij ons gebruikt om het organisch gehalte in de bodem te verhogen. Dat zorgt voor een betere waterhuishouding, ook tijdens droge periodes.” Voor Natuurpunt biedt de samenwerking tegelijk een oplossing voor reststromen. Wim Dirckx: “De samenwerking met de Dobbelhoeve is een win-win. Wij geraken ons maaisel kwijt, terwijl landbouwers extra koolstof en compost krijgen om in hun akkers te verwerken.”